Autoportret 1 (22) 2008

Przejdź do Autoportret lub Spisy treści 2008

---

okładka numeru
1 (22) 2008

terry kirk, metafizyka i homoerotyka. trwanie ideologii
faszyzmu w przestrzeni publicznej

W przestrzeni publicznej współczesnych Włoch wciąż można odnaleźć wiele pozostałości po międzywojennym okresie faszystowskim. Forum Mussoliniego, Faszystowska Akademia Wychowania Fizycznego, stadion sportowy – wszystkie one do dziś pełnią pierwotną funkcję. Autor próbuje obalić strategie obronne wywodzące się z dyskursu naukowego, a zasymilowane w świadomości powszechnej, które uniemożliwiają rzeczywistą ocenę dziedzictwa faszyzmu.

vadim bass, paradoksy socrealizmu. architekt a władza
w stalinowskim ZSRR

Architektura socrealistyczna – wydawałoby się, że bez problemu potrafimy wymienić jej kanoniczne elementy. Jednak socrealizm w architekturze wymyka się jednoznacznym definicjom, charakteryzują go nieokreśloność, nieustanne poszukiwanie formy wizualnej pozwalającej na najpełniejsze wyrażenie ideologii.

zbigniew benedyktowicz, widmo środka świata. pałac
kultury i nauki w warszawie

Mit Pałacu Kultury i Nauki przybierał rozmaite odcienie. W pozytywnej wizji jawił się jako strzeliste, wznoszące się pod niebo centrum świata (Warszawy, socjalistycznej Polski) czy obiekt quasi-sakralny, łączący w sobie wiele pozornie sprzecznych elementów kulturowych; w negatywnej nazywano Pałac naroślą, podkreślano jego sztuczną pozycję w tkance miasta. Co łączy obie wizje? Autor znajduje odpowiedź w antropologii kulturowej.

sebastian cichocki, w służbie przyszłości.
śląski park kultury w Chorzowie

WPKiW. Obszar 620 hektarów między Katowicami a Chorzowem. Zbudowany na początku lat pięćdziesiątych na przysypanych 25-centymetrową warstwą ziemi hałdach i wysypiskach śmieci uformowanych w pagórki, doliny i jeziora. Obsadzony drzewami, między którymi znajdziemy planetarium, wesołe miasteczko, ogród zoologiczny, kąpielisko, restauracje, ośrodek sportów wodnych, skansen, rozarium, kolejkę, park rzeźb. Dziś częściowo obumarły, wciąż pełni swoją rolę, będąc jednocześnie pomnikiem niezrealizowanej utopii.

michał wiśniewski, budowanie dominacji. sny o potędze
międzywojennej polski

W dwudziestoleciu międzywojennym między zwolennikami Piłsudskiego i Dmowskiego toczył się spór o wizję Polski, jednak oba obozy łączyła myśl o Polsce jako potędze zdolnej kształtować politykę regionu. Ideologia kolonialna znalazła wyraz w oficjalnej propagandzie państwowej realizowanej między innymi na polu architektury.

paweł jaworski, ratusz w sosnowcu. pomiędzy faszyzującym
modernizmem a „stylem urzędniczym”

Jeżeli chcemy prześledzić losy wpływu polityki na architekturę, Sosnowiec jest miastem, do którego powinniśmy się udać. Niegdyś położone w zaborze rosyjskim, w czasie I wojny światowej zajęte przez Niemców, przebudowywane na wielką skalę w dwudziestoleciu międzywojennym, a po 1945 roku dostosowane do zmieniających się założeń państwa socjalistycznego. Jakie ślady tych politycznych zawirowań można odnaleźć dziś w Sosnowcu?

jarosław trybuś, komunikat władzy. plac republiki
w Berlinie

Po zjednoczeniu Niemiec Berlin sprowadził wybitnych architektów, aby zbudowali na nowo stolicę republiki. Parlament i Urząd Kanclerski zaprojektowano w oparciu o nową filozofię władzy nieodgradzającej się od obywateli. Ale czy na pewno udało się zrealizować cele demokratycznej republiki? Jak tak naprawdę brzmi „komunikat władzy”?

dorota jędruch, trwałość monumentu. monarchia
i republika w dziejach Luwru

Luwr istnieje już od ponad 200 lat. Przetrwał monarchię, rewolucje, Napoleona, wojny i niezliczoną ilość zmian. Wielokrotnie przebudowywany, poszerzany, uzupełniany, służy zarówno republikańskiej idei prezentowania najwspanialszych dzieł sztuki szerokim masom społeczeństwa, jak i monarchicznej potrzebie wyrażania splendoru władzy. Okazał się trwalszy niż zmieniające się ustroje i ambicje rozmaitych władców.

piotr krasny, „moc boża prowadzi prawicę wittelsbachów”.
sztuka bawarskich jezuitów

Jeżeli mówimy o sztuce – w tym architekturze – jako wyrazie ideologii władzy, nie możemy zapomnieć o przypadkach, kiedy owa władza wchodziła w mariaż z Kościołem. Przykładem może być szesnasto- i siedemnastowieczny sojusz bawarskich monarchów z zakonem jezuitów.

vladimír czumalo, oddziaływanie wzgórz.
praga i jej akropole

Poszukiwanie najodpowiedniejszego miejsca w przestrzeni dla władzy musi uwzględniać jej charakter. Arystoteles uważał, że górujący nad okolicą akropol ma z natury charakter monarchiczny (w przeciwieństwie np. do demokratycznej równiny). Historia praskiego akropolu sięga początku IX wieku i wzniesionego na wzgórzu grodziska. O przemianach królewskiej siedziby na wyszehradzkim wzgórzu opowiada Vladimír Czumalo.

łukasz galusek, czechosłowacka akropolis.
hradczany masaryka i plečnika

Kiedy w 1918 roku powstała Czechosłowacja, jej pierwszy prezydent postanowił uczynić z Zamku na Hradczanach serce i symbol młodego państwa. Przez ponad dziesięć lat, poczynając od 1920 roku, trwała przebudowa otoczenia oraz wnętrza zamku. Kierownictwo nad całym przedsięwzięciem objął słoweński architekt Jože Plečnik.

agata gabiś, raša. znikające miasto

A dokładniej mówiąc – które już zniknęło. Powstało siedemdziesiąt lat temu z rozkazu Mussoliniego, jako miasto dla faszystowskiego „człowieka nowych czasów”. Zamieszkali w nim górnicy pracujący w pobliskiej kopalni węgla. Po wojnie z rozkazu Tity Raša stała się „dumą socjalizmu”. Wreszcie zamknięto kopalnie. Miasto obumarło. Do dziś przetrwała architektura.

bartosz haduch, krykiet w Czandigarh

Indyjski Czandigarh to rzadki przypadek miasta zaprojektowanego i zbudowanego od podstaw. Wizję gigantów europejskiej architektury – Alberta Mayera, Macieja Nowickiego i Le Corbusiera – uzupełniły kolejne dziesięciolecia rozrastania się miasta.

audrey higelin-fusté, potęga przestrzeni.
o psychosocjologii i proksemice

Wśród różnych sposobów interpretacji dzieła architektonicznego znajdziemy stosunkowo nowe spojrzenie, zwane psychosocjologią przestrzeni. Nauka ta interesuje się przede wszystkim oddziaływaniem przestrzeni na człowieka oraz mechanizmami, które pozwalają człowiekowi ją oswoić. Postulaty i wnioski tej metody interpretacyjnej śledzimy na przykładzie problemu przeludnienia (np. w więzieniach).

stefano cammelli, mit pekinu. o stolicy, której nie było

Przez sześć wieków nikt obcy nie mógł wjechać do Pekinu. W XIV wieku miasto dosłownie zamknięto przed przybyszami, a ci, którzy mimo wszystko do niego dotarli, nigdy nie mogli go opuścić. Nic dziwnego, że w Europie zrodził się mit Pekinu, a o wspaniałościach kryjących się za murami miasta opowiadano niestworzone historie. Aż w końcu w XIX wieku europejscy kolonizatorzy zdobyli stolicę Chin. Co zobaczyli?